Vijftien, zestien en achttien – telt u mee? – in deze nieuwsbrief tellen wij tot 800. (Komma’s, punten en andere leestekens tellen niet mee.) Voor ieder jaar dat sinds 1219 weggetikt is precies één woord en ieder 100^e woord krijgt twee vierkante haakjes [ ].

Horst 800 jaar

‘8 Eeuwen Menskracht. Horst aan de Maas 1219-2019’ wordt in 2019 gevierd. 1219 is het jaar van de oudste schriftelijke bron waarin staat dat Osto, heer van Borne het recht op inkomsten en het recht om een pastoor te [benoemen] van de kerken van Blerick en Berkel aan de abdij van Averbode (België) schonk. Berkel is het huidige Horst-dorp. Onbekend is waarom de naam gewijzigd is van Berkel naar Horst. Uit deze bron kunnen we concluderen dat in Horst in 1219 al een kerk stond en er mensen woonden die haar bezochten.

Melderslo 800 jaar. Vier beelden

En in Melderslo?  Hoe zag Melderslo eruit in 1219? Wij hebben vier Melderse – een jonge dame, een jonge heer, een oude dame en een oude heer – gevraagd [naar] hun beeld van hoe Melderslo eruit zag precies 800 jaar geleden:

1. Milou Cox-Rutten (1989) geeft aan dat zij geen idee heeft hoe Melderslo er toen uitzag. Zij schat in dat er toen rond de 100 mensen woonden.
2. Gijs van de Lisdonk (2001) geeft aan dat er destijds één weg liep van Horst naar Venlo langs de huidige Molenbeek en dat hieraan één boerderij stond waarin zes personen woonden. Landschap bestond uit bos, gras en heide.
3. Mia Peeters-Linders (1944) denkt dat er destijds rond de 25 boerderijen stonden. Landschap bestond vooral uit koren. Meer bos dan vandaag [de] dag was er niet.
4. Michel van de Pas (1942) schat in dat er destijds rond de 250 mensen woonden verspreid over verschillende boerderijen langs de randen van het Eikelenbosserveld en het Meldersveld. Landschap bestond vooral uit heide waarop schapen graasden.

Melderslo 800 jaar. Het oudste huis in Melderslo

Welk beeld kunnen we opmaken uit de historische bronnen? De oudste schriftelijke bron waarin gesproken wordt over Melderslo komt uit 1394. Dit is 175 jaar na 1219! Museum De Locht claimt dat het “oudste huis” in Horst aan de Maas op zijn terrein staat. In 2009 werd, tijdens archeologisch onderzoek [aan] de hand van scherven, de ouderdom van dit “oudste huis” vastgesteld rond 1320. Dit is 101 jaar na 1219!

Waarschijnlijk was de bewoning in Melderslo (en in Veld-Oostenrijk, Middelijk, Meterik enzovoorts) in de Middeleeuwen gekoppeld aan de vestiging van mensen in Berkel (Horst-dorp). Horst lag aan twee belangrijke wegen: de weg, buiten het Maasdal, tussen Cuijk en Venlo en de weg tussen Peel en Maas. Vanuit Horst zullen er wegen, over het gebied van Melderslo, gelopen hebben naar Swolgen, Broekhuizen, Lottum en Grubbenvorst.

Langs de kortste weg van Horst naar Swolgen, aan [de] rand van het Eikelenbosserveld in Melderslo, heeft waarschijnlijk de échte oudste boerderij uit de Middeleeuwen gelegen. Bij boerderij De Weij zijn, door archeologisch huis-aan-huis onderzoek in 2007-2008, veel vondsten boven tafel gekomen die een ouderdom bevestigen vanaf de 12^e eeuw, dit is vanaf 1100. In 1219 stond er in heel Melderslo maar precies één huis! Boerderij De Weij lag aan de rand van het hoger gelegen Eikelenbosserveld waarop de akkers lagen. Destijds zullen op deze ontginningsboerderij  rond de 10 mensen gewoond hebben. Eén boerderij midden in een verder “leeg” landschap.

Melderslo in 1219. Mogelijk beeld van boerderij en landschap

Bij boerderij De Weij heeft, buiten het bovengenoemde huis-aan-huis onderzoek, nooit een archeologisch onderzoek plaatsgevonden. We weten dus niet zeker of er een boerderij stond en waar die destijds precies stond. Was er één boerderij of stonden er meerdere boerderijen? Ook weten we niet waar de waterputten lagen en of er continue bewoning geweest is tussen 1100 en 1219.

Kunnen we dan toch wat zeggen over wat voor een boerderij er destijds waarschijnlijk gestaan heeft en hoe het landschap er waarschijnlijk uitzag? Ja, dat kunnen we op basis van [vergelijkend] archeologisch onderzoek. Het meest voorkomende boerderijtype in deze streek was in die tijd deze gereconstrueerde bootvormige boerderij van 19 bij 11,5 meter zoals gevonden in Blerick.

En hoe zag het landschap eruit? Hiervoor kunnen we gebruik maken van de archeologische opgravingsgegevens van boerderij De Oude Berkt, Venlo Trade Park Noord (oorspronkelijk Grubbenvorst), uit 2008-2009. Deze boerderij ligt op ongeveer 7,5 kilometer van De Weij. Beiden liggen aan de rand van een hoger gelegen dekzandrug.

Bij De Oude Berkt is een waterkuil gevonden uit 1150-1250 en een waterput uit 1225-1275. Pollenanalyse levert het volgende beeld op:

Deze pollenanalyse laat zien dat bij de ontginning sprake was van een open landschap waarbij op de hogere delen van de zandgrond heidevelden lagen met restanten loofbos en dennenbos. In de lagere delen waren natte graslanden aanwezig die in de natste delen overgingen in moerasvegetatie met restanten elzenbroekbos. De graslanden werden als weidegrond voor het vee gebruikt, voornamelijk schapen. Op [de] ontginningshoeve werd zowel aan akkerbouw als veeteelt gedaan. De schapen graasden ook op de heidevelden. Door de ontginning werden de heidevelden deels omgezet in akkers met rogge en ander graan. Als we de namen van de pollenanalyse omzetten in afbeeldingen krijgen we het volgende veelkleurige beeld.

Informatiebronnen

1. Oudste schriftelijke bron Berkel (Horst-dorp). http://www.hephorst.nl/HORSTINF.HTM#Horst% 20omstreeks%201000 geraadpleegd  27-4-2019.
2. Oudste huis rond 1320 bij De Locht. https://www.delocht.nl/ontdek/tentoonstellingen/ geraadpleegd 27-4-2019.
3. Archeologische vergelijking. Xavier van Dijk, archeoloog bij RAAP.
4. Geomorfologische kaart. Kaart van [Nederland] 1:50.000, kaart 52 Venlo, Staring Centrum (Wageningen) en Rijks Geologische Dienst (Haarlem). Uitgave 1990.
5. Boerderij bij Blerick. Schotten, J., Tussen Rome en Gelre: een archeologische verkenning van middeleeuws Venlo en Blerick (Venlo 1995), 31-36.
6. Boerderij De Oude Berkt. Gerrets, D. en Jacobs, E. (red), Boeren in de marge. Een middeleeuwse ontginningsenclave op het zand bij Grubbenvorst, ADC ArcheoProjecten Rapport 2108 (Amersfoort 2011), 9-11, 25, 44,  47, 65-75, 84-93, 97-104, 123-127, 130 en 157-176. https://archisarchief.cultureelerfgoed.nl/Archis2/Archeorapporten/16/AR21135/Venlo%20TPN%20definitief%2018%20jan%202011%20gecompr.pdf geraadpleegd 27-4-2019.
7. Collage De Weij in 1219. Hierbij is geen sprake van hoe groter de afbeelding van een gewas, hoe meer het gewas voorkomt.