Kerstenen

Het Christendom heeft vanaf het begin bestaande heidense elementen overgenomen en waar mogelijk van een nieuwe, maar wel verwante betekenis voorzien. Door dergelijke elementen letterlijk te ‘kerstenen’ in plaats van een breuk met het voorgaande te forceren, kon men de mensen gemakkelijker voor zich winnen.

Zo bestond in Rome al het feest van de ‘Sol Invictus’ het feest van de Onoverwinnelijke Zon. Dat was rond 21 december als de dagen weer gaan lengen. Het Christendom plaatste daar toen de geboorte van Christus, het Ware Licht. En het feest van het begin van de lente, als de natuur weer begint te leven, werd het feest van de opstanding van Christus uit de dood en vervolgens zijn overwinning op de dood: Pasen. Van een bron werd niet meer verteld dat die zijn genezende kracht te danken had aan een of andere heidense godheid, maar bijvoorbeeld aan Sint Wilibrordus.

Romeinse Godshuizen

Het lag dus voor de hand dat ook de heidense tempel met een beetje aanpassing het model voor de Christelijke kerk zou worden. Maar dat was helaas niet mogelijk. De tempel van de Romeinse goden had namelijk een totaal andere functie dan de Christelijke godsdienstige ruimte zou krijgen.  Een Romeinse tempel werd gezien als het (woon)huis van een godheid, bijvoorbeeld Mars of Venus. In de tempel stond van die godheid een beeld en men geloofde dat de godheid daarin huisde. Gewone mensen mochten daar niet eens komen. Dat was voorbehouden aan priesters en priesteressen. Romeinse tempels waren van binnen dan ook niet erg groot.

Christelijke kerken

Christenen daarentegen kwamen bij elkaar om een communie, een gemeenschap, te vieren. De Heilige Mis is een herneming van het Laatste Avondmaal en Jezus is dan weer onder de schijn van brood en wijn waarachtig bij de gelovigen aanwezig. Het Latijnse woord voor kerk werd in het Christendom dan ook niet templum maar ecclesia: vergadering, in het Frans nog église.

Er waren in Rome wel andere, grote gebouwen waar groepen mensen bij elkaar konden komen: de basilica’s. Het woord basilica betekent ‘koninklijke hal’. Het waren grote gebouwen, meestal in het centrum van de stad, op het forum, een soort markthallen, maar waar bijvoorbeeld ook recht werd gesproken. Aan een kant was meestal een halfronde uitbouw waar de rechtspraak plaatsvond, de apsis. De ingang lag aan de tegenovergelegen zijde en daar was vaak eerst nog een voorhal. Het gebouw bestond uit drie beuken, waarbij de middenbeuk hoger was dan de twee zijbeuken. Vaak werd dit geheel nog uitgebreid met twee dwarsschepen, de transepten.

Bovendien konden aan deze bouw gemakkelijk symbolische betekenissen worden gekoppeld. Het gebouw heeft, indien voorzien van transepten, de vorm van een kruis. In de apsis kon het altaar worden geplaatst waar Christus verblijft, die rechter is over leven en dood.

De kerk van Melderslo

De Christelijke kerken hebben in de loop der tijden natuurlijk allerlei veranderingen ondergaan, maar het moge duidelijk zijn dat de kerk van Melderslo heel sterk geïnspireerd is op deze oudste vorm, die van de Romeinse basilica.

De Melderslose kerk mag overigens nu niet ‘basiliek’ worden genoemd, want dit is tegenwoordig een erenaam die door Rome gegeven wordt aan bepaalde kerken die erg belangrijk worden gevonden en die niet eens de specifieke basilicavorm hoeven te hebben. Zover heeft de kerk van Melderslo het (nog) niet gebracht!

Oriënteren

Niet alleen aan de kruisvorm en de plaats van het altaar kunnen een symbolische betekenis worden gegeven. Van oudsher waren Christelijke kerken bovendien georiënteerd: met het priesterkoor naar het oosten gericht. De ingang bevond zich dus aan de westzijde. Natuurlijk kon dit niet altijd, omdat men nu eenmaal afhankelijk was van de ligging van het beschikbare perceel aan de openbare weg. Maar de as van de kerk van Melderslo loopt inderdaad van west naar oost.

Lichttheologie

Deze oriëntering, deze gerichtheid op het oosten, hangt samen met de zogenaamde lichttheologie. Er is een lange religieuze traditie om het licht in verband te brengen met het goddelijke. Zoals hierboven is aangegeven kwam Christus in de plaats van de Sol Invictus, de Onoverwinnelijke Zon.

Op de oudste afbeeldingen van Christus heeft deze dan ook vaak een zonnekroon rond zijn hoofd. En hij heeft het uiterlijk van de Grieks-Romeinse zonnegod Apollo. Hij werd het licht van de wereld genoemd en daar ontstond een hele cultus omheen. Ook bij de bouw van kerken werd daarop ingespeeld. Immers de zon komt op in het oosten en doordat de kerk naar dat oosten is gericht, gaan de gelovigen ’s ochtends, als ze de kerk binnenkomen, op naar het licht, het goddelijke, en de eventuele gebrandschilderde ramen komen dan ook het meest tot hun recht.

Kerkhof

Die opkomende zon werd ook in verband gebracht met de wederkomst van Christus op het einde der tijden. Hij zou dan in het oosten verschijnen. Hierom werden de doden begraven met hun voeten naar het oosten, zodat zij bij de verrijzenis met hun gezicht naar Christus waren gewend. Deze wijze van begraven zien we ook op het kerkhof van Melderslo.

Deze en nog veel andere wetenswaardigheden rond de kerk van Melderslo treft u aan in de leeswijzer die hierover is samengesteld door Jorgen Dinnissen en Pierre van Rijswijck. Een leeswijzer van een gewone Nederlandse dorpskerk die vol in bedrijf is. Vol in bedrijf voor hoe lang nog?

Link naar LEESWIJZER (114 pagina’s in PDF van 20 MB): hier.