Vogels op rode lijst

Ditmaal willen wij het met u niet hebben over de zeldzame vogels die op de rode lijst staan. Dit zijn vogelsoorten die in de gevarenzone verkeren wat hun voortbestaan betreft op Nederlands grondgebied. Wist u dat … in Melderslo, in de Lummericksbroek, drie soorten broedvogels van de rode lijst hun leefgebied hebben: de patrijs, de koekoek en de grauwe vliegenvanger? Deze soorten voelen zich kennelijk goed thuis in dit landschap van bosranden, struwelen en bosjes, afgewisseld met wat ruiger open terrein.

Vogels op donkergroene lijst in Nederland vanaf 1979

Ditmaal willen wij het met u hebben over de meest voorkomende vogels in Nederland en verderop in Melderslo, door de jaren heen. Vogels die op de donkergroene lijst staan – bij gebrek aan een aparte naam voor deze groep hierbij zo gedoopt.
Sinds 1979 volgt Sovon Vogelonderzoek Nederland door tellingen de ontwikkelingen in aantallen en verspreiding van Nederlandse vogels. Een andere organisatie, Vogelbescherming Nederland, voert sinds 2014 jaarlijks een Nationale Tuinvogeltelling uit. In 2018 staan de huismus, koolmees en pimpelmees in de top drie, volgens deze telling, in Nederland en in de provincies Limburg en Noord-Brabant. Aparte cijfers voor Melderslo zijn niet beschikbaar.

Vogels op donkergroene lijst in Melderslo 1950, 1970 en 1990

Wat stond er vroeger, dit is voor 1979, dan op de donkergroene lijst in Melderslo? Zijn hier ontwikkelingen in te onderkennen? Voor het antwoord hierop hebben wij vijf interviews afgenomen bij zes mensen die geboren zijn rond 1935 en hun leven doorgebracht hebben in Melderslo: 

• Nel Verlinden (geboren 1926) en haar hele leven gewoond aan het Meldersveld (nummer 1 op de kaart)
• Michel van de Pas (1942) Meldersveld op kaartnummer 2
• Ger Driessen (1935) Eikelenbosch op kaartnummer 3
• Dien Rutten-Driessen (1935) en Toon Rutten (1932) Swolgensedijk op kaartnummer 4
• Piet Lenssen (1937) Losbaan op kaartnummer 5

Uit de interviews kregen wij de volgende top-10 voor 1950, 1970 en 1990:

Als wij de top-10’s voor alle vijf samenvatten [voetnoot 1] krijgen wij de volgende top-10 lijst voor 1950,1970 en 1990 in Melderslo:

Wat valt op?

• De huismus (“korenzeiker”) staat in 1950, 1970 en 1990 op nummer 1.
• In 1950 en 1970 staat de zwaluw op nummer 2 van de top-10. In 1990 op nummer 5.
• In 1950 en 1970 staat de patrijs op nummer 6 van de top-10 om daarna uit de top-10 te verdwijnen. Deze vogel staat nu zelfs op de rode lijst!
• In 1950 staat de veldleeuwerik op nummer 8 van de top-10 om daarna uit de top-10 te verdwijnen.

Wat is er gebeurd met huismus (‘korenzeiker’) vanaf 1950?

De huismus (passer domesticus), in het Melders ‘korenzeiker’ (Nederlands: korenplasser) staat op alle lijsten op nummer 1. Niets aan de hand dus? Toch niet want de aantallen huismussen zijn sinds de jaren 1970 met 30-50% afgenomen. Over de oorzaak wordt veel gespeculeerd. “Vermoedelijk heeft de huismus vooral te lijden onder vermindering van broedgelegenheid (minder nestplekken door renovatie en isolatie van oude woningen) in combinatie met afgenomen voedselaanbod (minder braakliggende gronden door verdichting stedenbouw en snellere bouwtechnieken, omschakeling van graanteelt op maïsteelt, graanopslag in gesloten depots, herbicidengebruik).”

Wat is er gebeurd met patrijs vanaf 1950?

In de jaren 1970 en 1980 liepen de aantallen patrijzen (perdix perdix) met 75% terug, gevolgd door een verdere afname van 65% in de jaren 1990. “Schaalvergroting, bedrijfsspecialisatie en pesticiden gebruik hebben een uniform en voor patrijzen verschraald cultuurlandschap opgeleverd waarin de broedresultaten beroerd zijn en jonge vogels verhongeren bij gebrek aan insecten. Voorts biedt het uitgeklede landschap slechte overwinteringsomstandigheden en weinig bescherming tegen predatoren.”

Wat is er gebeurd met zwaluw vanaf 1990?

Geschat wordt dat de populaties boerenzwaluwen (hirundo rustica) en huiszwaluwen (delichon urbicum) sinds de jaren 1970 afgenomen zijn met 60-80%. Door de voortgaande modernisering van boerengebouwen en de toegenomen hygiënische eisen aan boeren zijn er voor deze vogels minder nestplaatsen en insecten om te eten.

Wat is er gebeurd met de veldleeuwerik vanaf 1950?

Veldleeuwerik (alauda arvensis). Rond 1975 was deze vogel nog een van de meest voorkomende vogels in Nederland. “Sindsdien ging het hard bergafwaarts en de huidige populatie is maar een schim van die van weleer. De afname trof vooral graslandgebieden en in mindere mate akkerland. De Veldleeuwerik bleek hier niet opgewassen tegen de moderne, zeer intensieve landbouw.”

Meer informatie

• Nieuwsbrief mei 2009: Wist u dat … in Lochsmeer en Lummerick zeldzame dieren en planten voorkomen?
• Resultaten tuinvogeltellingen sinds 2014 kunt u vinden: hier
• Voetnoot 1. Samenvatting heeft als volgt plaatsgevonden. In de top-10 krijgt de vogel op nummer-1: 100 punten, nummer-2: 90 punten, nummer-3: 80 punten enzovoorts. In 1950 kreeg de huismus bij Nel 80 punten, bij Michel 100, bij Ger 100, bij Dien en Toon 100 en bij Piet 100. In totaal 480 punten.
• Citaten van huismus, patrijs en zwaluwen komen uit Hustings en Vergeer (redactie), ‘Atlas Van De Nederlandse Broedvogels 1998-2000. Verspreiding, aantallen en verandering’ (Leiden 2002). Repectievelijk pagina 461, 179 en 316-319. De citaat van veld leeuwerik komt van de website van Sovon: hier